Artea eta arkitektura garai bateko adierazpenak dira

«Eraikuntzaren kodearen araudia betetzeak batzuetan zailtasun ia gaindiezinak dakartza eraikin baten balio arkitektonikoak mantentzeko. Adreiluzko eraikina bada, bistan da nortasuna ematen diola, eta araudia betetzeko metalezko estalki-panel batekin estaltzen badugu, akabo. Eraginkortasun energetiko handia izango dugu, baina balio arkitektonikoak akabatuko ditugu».

Horrela zioen Celestino García Brañak, Docomomo Fundazioko presidenteak eta arkitektoak, «Las otras consecuencias de la rehabilitación energética de nuestros edificios: luces y sombras» izeneko Uda Ikastaroan.

Beste adibide bat ere jarri zuen: Santiago de Compostela hirian eguzki-energia sartzea. «Hirigune historiko bateko eraikin guztiak eguzki-panelekin estaliko ditugu? Hori da kontua».

Eraikin askotan, energetikoki eraginkorra den panel bat duten estalki berriak oso errazak dira egiteko, asko hobetuko dira, «baina hori ezin da errutinazko aplikazio sistematiko bat izan. Ezin da ezkutuan geratzen den edertasuna saldu». Hori dela eta, Celestino Garcíak konponbide arrunt eta errepikakorrez hitz egiten du, non arazo tekniko bat da kontuan hartzen den gauza bakarra. Oso garrantzitsua da eta kontuan hartu behar da, baina baita ohiko mekanismo horiek gainditu ere, edozein birgaitze-eragiketa «balioak ez suntsitzeko eta dagoena aberasteko» bihur dadin.

Oso gai zaila da, baina arkitekturak gure hirietako kasu historikoetan esku hartzen ikasi zuen bezala, gai horiek menderatu ere egin zituen, eta «inspirazio formala agian ez dugu aurkituko, baina bai hausnarketa teorikoa». Bere ustez, 70eko hamarkadan birgaitzeak hasi zirenean hondamendi bihurtu ziren. Pixkanaka, Italiako esperientziekin eta Holandako batzuekin, arkitekturak esku hartzeko mekanismoak aurkitzen ikasi zuen, herrietako eta erdigune historikoetako balio historikoak deuseztatu gabe elementu berritzaileak sartuz. «Arkitektoen eta agintari administratiboen abiapuntua hirigune historiko batean esku hartzeko honako hau da: nola babestu dagoena? Nola gehituko dugu behar duguna? Kontua da behar berrietarako tokia eta forma aurkitzea».

Celestino Garcíak badaki polemikoa dela, eta arkitekturak badituela mekanismoak «ezer bota gabe, eta batzuetan, zerbait gehituta, daukaguna nabarmen hobetzeko». Adibide gisa, Gijonen 2000. urtean egindako proposamena jarri zuen: San Lorentzo harresiaren fatxadak berritzea. Eman zuen irtenbidea fatxadak 3 metro aurreratzea izan zen, balio arkitektoniko guztiak fatxada berrian kontzentratuz, eta eraikitako hondamendiak ezkutatuz. Zoritxarrez, ez zen gauzatu.

Celestino García Lacaton eta Vassal arkitekto frantsesek 70eko hamarkadan eraikitakoari buruz egindako esku-hartzeei ere egin zien erreferentzia. Adibidez, hondatutako dorre bat kanpoko bolumen bat emanez zaharberritu egin zen. Barrualdea behar berrietara egokitu zen, fatxada berria balio arkitektonikoz bete zen bitartean.

Prozedura horren erreferente historikotzat hartuta, Madrilgo Plaza Nagusiaren berreraikitzea aipatu zuen. «Han, 1530ean, Gómez Mora arkitektoak ez zituen Erdi Aroko eraikinak bota, baizik eta fronte berri bat eraiki zuen. Michelangelok, Piazza del Campidoglion, erromatar eraikuntza zaharrak jantzi zituen, eraikuntza berriekin inguratuz. Dagoen arkitekturaren baliabideak aprobetxatu behar dira meritu gehiago emateko». Esperientzia historikoak dira, eta kontuan hartu behar da «Europako arkitekturaren zati handi bat, hirietakoa, eraikita zegoenaren gainean eraiki dela. Batzuetan fatxaden gainean, beste batzuetan bolumenak gehituz, baina azken batean "zaharra inguratuz"».

Celestino Garcíak adibide gehiago ditu. XIX. mendean metalezko teknologia oso aurreratua zuten nasa handiekin eta kristalezko azalera handiekin egindako Londresko tren-geltokiak. Gizarte viktoriarrak ez zuen horrelako ingeniaritza-tresnarik ulertzen. Arkitektoek egitura horiek elementu neoerromatarrekin biltzen dituzte kasu batean eta Erdi Arokoekin bestean. Gaur egun mundu guztiak barrokoa ikusten duen Santiagoko katedral ospetsuak XVIII. mendearen aurreko katedral erromaniko zaharra ezkutatzen du. Garai batean, Compostelako gizarteak ulertu zuen haren estiloa zaharkitua zegoela, erromesentzat erakargarritasunik gabekoa zela, eta barroko estiloan konpondu zuten».

Arkitektura bata bestearen gaineko estalki bat da. Estalki horiek egitea luzerako estrategia da. Horregatik, ezin da sistematikoki estalkia jarri, era egokia bilatu behar da.

Celestino Garcíaren ustez, 60ko hamarkadan Europa hegoaldean eta, bereziki, Espainian oso kalitate txarreko eta masiboki egindako eraikinek arreta berezia eskatzen dute. Gauza historikoak mantentzea oraindik ikasteke daukagun gauza bat da. 60ko eta 70eko hamarkadetako auzo horiek guztiak politak bihurtu behar dira. «Horrek gutxienez eskala ertaineko esku-hartzea eskatzen du. Kale mailan, auzo mailan. Auzo osoak eraldatu behar dira, horregatik eraikinak inguratzeak funtsezko papera betetzen du. Kontua ez da eraikin bat termikoki isolatuko duen oskola jartzea, baizik eta auzo osoa berriro diseinatzea. Hirigintza egitea. Larrialdiek eta behar ekonomikoek erritmoak zehazten dituzte, baina aurretik auzoa edo kalea nola ulertzen dugun jakin behar dugu. Ondoren, etxez etxeko errehabilitazioa iritsiko da».

Celestino Garcíak Donostiako Trinitate Plazaren birgaitze integrala jarri zuen adibide gisa, Peña Gancheguik egindakoa. Sute baten ondoren hutsik dagoen orube bat, frontoi baino ez bihurtuta. Peña Ganchegik espazio osoa ulertu eta estali zuen. «Tokiko espiritua ulertu zuen, erabilera berriak sartuz, eta, aldi berean, dena bildu eta giro berri hori sortuz».

Horrelako proiektuetarako «talentua eta askatasuna behar dira». Bizitza berria emango zaion lekuaren aukera guztiak ulertzeko askatasuna. Horregatik, araudi malgu bat behar da arazoa irakurketa arkitektoniko batekin konpontzeko.

Lekuak eskaintzen dituen aukerak argitara atera behar dira. Araudiak batzuetan ez du arazoa konpontzen. Zentzuzko, orekazko eta irudimenezko irakurketa arkitektonikoa behar da aurreztu nahi den energia-kontsumo hori arkitekturaren aitzakia bihur dadin.

DOCOMOMOko presidentea (Comité Internacional de Documentación y Conservación de Edificios, Sitios y Barrios del Movimiento Moderno). Espainian 1925 eta 1975 bitartean eraikitako arkitektura. Hormigoia, burdina eta beira barne hartzen dituen arkitektura, edo material tradizionalak beste modu batez erabiltzen dituena. Estilo modernista ez da beti ezaguna, baina hausnarketa eskatzen du. «Material berrien adierazpen-gaitasunak ulertzea». Celestino Garcíak Santiagoren adibidea jarri zuen berriro. XVIII. mendeko gizarteak ulertzen badu Erromanikoak zerbait esateari utzi diola eta katedrala estilo artistiko berri batean bildu nahi badu, zergatik ezin dituzte XX. mendeko 20, 30 eta 40ko hamarkadetako arkitektoek unean uneko materialak eta sentsibilitatea erabili? «Zentral hidroelektriko bat katedral gotiko bat bezain ederra izan daiteke». Hormigoiak aukera arkitektoniko izugarriak gordetzen ditu. Historia liburuetan ez zen XIX. mendea existitzen. «Barrokoak arkitektura errenazentistarekin alderatzeko moduko arkitektura egin zuen, eta errenazentistak gotikoarekin, eta horrek erromatarrekin».

«Artea eta arkitektura garai bateko adierazpenak dira». Kapitel baterako harria harrobitik hartzeak ere bere denbora behar izan zuen.