Terapia aurreratu pertsonalizatuak: medikuntzaren etorkizuna

Medikuntzan, gaixotasunak tratatzeko modua aldatzen ari da. Duela urte batzuetatik hona, gene eta zelulen erabileran oinarritutako doitasun-terapiak garatzen ari dira. Terapia horiek aplikatzeko, gaixotasunaren azterketa pertsonalizatua egin behar da maila molekularrean, eta, beraz, gaixoarentzako tratamendua oso espezifikoa da.

Lorea Blázquez, Biodonostiako ikertzaile nagusia eta Biodonostiako zuzendari den Julio Arrizabalagarekin batera, honako ikastaroko zuzendarikidea da: «Terapia aurreratuak: laborategitik paziente eta gizartearengana». Haren esanetan, gaur egun terapia hori gaixotasun arraroen eta minbiziaren kasu batzuetan erabiltzen da. «Beste gaixotasun batzuekin asko aurreratu da, baina gaur egun errealitate bat da herentziazko gaixotasun arraro batzuetan, non pazientearen mutazioak dituen gene bat zuzentzen den, edo onkologian, minbizi mota batzuetan eta tumorearen aurretiko analisi batean oinarrituta».
Terapia batzuk onartuta daude, baina «handiena» etortzear dago. Saiakuntza klinikoak egiten ari dira terapia esperimentalak dituzten pazienteekin, eta horietako batzuk etorkizunean onartuko dira. Baina terapia berrien garapena ere ikertzen ari dira. Alde horretatik, Biodonostian nabarmentzekoa da gaixotasun arraroei, gaixotasun neurodegeneratiboei edo minbiziari buruzko ikerketa. Onartutako terapiei dagokienez, Donostia Ospitaleko oftalmologia zerbitzuak terapia geniko bat aplikatzen du erretinako distrofia hereditarioetarako, non gene baten mutazioak eragindako ikusmen-galera zuzendu egiten den pazientearen begian gene funtzional bat sartzean. Crohn gaixotasuna duten pazienteei ere aplikatzen zaizkie terapia aurreratuak, gaixotasun neurologiko jakin batzuetan RNAen molekuletan edo zelula ametan oinarrituta. 
Lorea Blazquezek gizarteari jakinarazi nahi dio medikuntza aldatzen ari dela. Espezializazio adimendunaren estrategian (RIS3) eta Eusko Jaurlaritzaren jarrera irmoarekin lan handia egiten ari da terapia aurreratuak garatzeko eta aplikatzeko. Ikerketa, saiakuntza klinikoak eta horiek ekoitzi ahal izateko ekosistema industrial bat egotea eskatzen dute. Oso baldintza arautuetan egin behar da ekoizpena, pazienteen barruan sartuko diren sendagaiak baitira. Besteak beste, Viralgen edo ViveBiotech bezalako enpresa bioteknologikoak daude, eta gene-terapiako sendagaiak ekoizten dituzte saiakuntza klinikoetarako eta dagoeneko onartuta dauden terapietarako. «Euskal Autonomia Erkidegoan, start-up motako enpresa bioteknologikoen garapena sustatzen ari da, terapia aurreratu berriak garatzeko edo Sendagaien Europako Agentziak edo beste batzuek onartutako terapiak ekoizteko».
Ikastaroan hainbat diziplina medikotan aurreratutako terapiak jorratuko dira, hemato-onkologiatik neurologiara edo gaixotasun hepatiko eta infekziosoetara. Urte askotako ikerketa eta garapena duten terapiak dira, eta beste urte askotan saiakuntza klinikoak egin dira. Tumore hematologikoei aplikatutako terapiak nabarmendu behar dira, hala nola leuzemia eta linfoma mota jakin batzuk, non CAR-T zelulak erabiltzen diren. Ez da pastilla moduan irensten den konposatu kimiko bat. Oso egoera arautuetan aplikatzen da, material genetikoarekin eta zelularrarekin lan egiten delako. Donostia Ospitalean ospitaleko gela bat garatzen ari da terapia horiek garatu eta aplikatzeko.
Gaur egun, 6 terapia gainditu dira CAR-T zelulak erabiliz, eta 500 saiakuntza kliniko baino gehiago garatzen ari dira. Gorakadan dagoen tratamendua da, pazientearen odoleko zelulak hartu eta genetikoki hornitzean oinarritzen dena, tumore-zelulak ezagutu eta eraso ditzaten. Tumorea ezagutzeko eta suntsitzeko trebatutako polizia moduko bat, gure gorputzean zehar horren arrastoari jarraitzen diona. Identifikatzen duten molekuletako bat CD19 da, tumore-zelulen gainazalean dagoena. Behin CAR-T zelulak CD19rekin elkartzen direnean, erantzun immunitario indartsu bat eragingo dute, tumorea ezabatzeko aukera ematen duena. Beste terapia mota batzuk ere badaude, antigorputz monoklonalen erabileran oinarrituak, tumore-zelulak «mozorrotu» ez daitezen eta, beraz, gure immunitate-sistemak eraso ez diezaien. Estrategia horiei immunoterapia esaten zaie, eta horri buruz hitz egingo da ikastaroan. Urte askotako lana da, baina terapia aurreratuak aldatzen ari dira eta medikuntza aldatzen jarraituko dute. Amaierarik ez duen prozesua da. Ikastaroan, dagoeneko onartuta dauden prozedurak errepasatuko dira, eta oraindik egin gabe dauden prozeduretatik ikusiko da zer ikerketa egiten ari diren eta laborategitik harago, saiakuntza klinikoetan parte hartzen duten pazienteen eraginkortasuna eta segurtasuna egiaztatzen ari diren.

RNA txertoen eta RNA terapien inguruan

Geneak DNA dira, eta RNA, berriz, gene horien emaitza. «Terapia aurreratuetan, DNA formako gene bat sar dezakegu paziente baten zelulan edo horien produktua, RNA molekula moduan». Azken horrek ez dakar aldaketa genetiko iraunkorrik, eta denboran mugatutako eraginkortasuna du. RNA molekulak proteina bihurtzen dira, eta horiek erne jartzen dute gure sistema immunea molekula arrotz horien aurrean, eta berriro agertzen direnean eraso egiteko prestatzen dira. Horixe da RNA mezulariak COVID-19aren aurka egiten duen txertoaren kasua, gure immunitate-sistema prebentzioz entrenatzen baitu birusari aurre egiteko etorkizuneko infekzio batean.
Ikastaroan minbiziaren aurkako RNA txerto terapeutikoez ere hitz egingo da. Helburua da immunitate-sistemak tumore-zelulak eraginkortasunez identifika ditzan lortzea. Kasu honetan, tumorearen proteina espezifiko bat adierazten duten RNA molekulak sartzen dira. Gorputza, denbora oso mugatuan, proteina honen eraginpean dago eta honek gure immunitate sistema entrenatzea ahalbidetzen dio, ondoren aurkitu eta tumorea eraso dezan.
Minbiziaren aurkako tratamenduan pertsonalizazioaren adierazpen gorena banakako txertoen ekoizpenean oinarritzen da. Prozesu horrek berekin dakar tumorearen zati bat biopsia bidez erauztea, material genetikoa sekuentziatzea eta emaitza horietan oinarrituta RNA txertoa garatzea.
Izan ere, minbizi mota bera izanda ere, bi pertsonak, maila molekularrean, tumore erabat ezberdinak izan ditzakete. Teknika horiek zenbat eta gehiago garatu, orduan eta lehenago iritsiko gara minbiziaren tratamendu pertsonalizatura. Lorea Blazquezek minbizia gaixotasun kroniko gisa aipatzen zuen etorkizunean. Immunitate-sistema beti adi egotea eta gorputzeko tumore-zelulak haztea eragoztea.
Cristóbal Beldak, Carlos III Osasun Institutuko zuzendariak —Espainiako ikerketa eta berrikuntza sanitarioko erakunde nagusia—, askotariko alorretan terapia aurreratuetan aditu onenak izango dituen ikastaro bat hasiko du: etorkizuneko terapiak garatzen ari diren oinarrizko ikertzaileak, terapia horiek aplikatzen ari diren klinikoak eta horien ekoizpenaz arduratzen diren enpresa bioteknologikoetako arduradunak.
Taldea ikuspegi bioetiko batekin ere osatzen da, non terapia aurreratuen muga tekniko eta etikoak eztabaidatuko diren. Zehazki, CRISPR teknologiak «gure material genetikoa alda dezake hurrengo belaunaldiei transmititzeko moduan. Inplikazio etikoak agerikoak dira, eta garrantzitsua da horiek ezagutzea, teknologia hori modu eraginkor eta seguruan aplikatu ahal izateko. Arrisku batzuk ez ditugu ezagutzen ere, adibidez, ez dakigu gure xede-genea aldatzean beste jarioren bat aldatzen ari ote garen».