“La Agenda 2030 reconoce los riesgos futuros, pero no tiene los mecanismos políticos para reconocerlos en la propia agenda”

“2030 agendak etorkizuneko arriskuak onartzen ditu, baina ez ditu mekanismo politiko nahikoak agendan bertan ezagutzeko”

“Globalizazioak, digitalizazio-prozesuak eta energia-trantsizioak ekarritako aldaketek gure gizarte- eta ekonomia-harremanak berrantolatzen dituzte, eta horrek erronka berri horiei erantzungo dien gizarte-kontratu berri bat zehaztera behartzen gaitu” Europako Unibertsitate Institutuko irakasleak, Nazioz Gaindiko Gobernantzako Eskolako zuzendari ohiak, eta Portugalgo Unibertsitate Katolikoko Global School of Law-eko dekanoak, Miguel Poiares Madurok “2030 agenda, kontratu sozial berria” gaiari buruzko ikastaroan.
Estatu Sozialak industria-iraultzak eragindako aldaketei erantzun zien bezala, gaur egun erronka berriei aurre egin beharko diegu. Agenda 2030 kontratu berri horren oinarriak identifikatzeko NBEren ahalegina da. Oso laudagarriak diren baina aldez aurreko erantzunak behar dituzten 169 helburu ditu: Nola antolatzen gara eta non lortu? Nor da arduraduna?.

Agenda 2030 hainbat ikuspuntutatik landu daiteke, gure bizitza-luzeraren ondoriozko zailtasunak eta gizarte-eskakizun berriak azter ditzakegu, eta biztanleria, oro har, murrizte demografikoan dagoela, batez ere herrialde aberatsetan. Nola antolatuko gara modu eraginkorrean, mendekotasun sozial handiagoa izateko beharrezkoak diren finantza-baliabide berriak kudeatzeko?
Hasteko, gizarte-berrikuntzako modu berriak erabili beharko lirateke, merkatu-ekonomian gizarte-helburuak sartuz. Hau da, politika publikoetara ez mugatzea, merkatuko eragile pribatuak partaide egitea baizik. Merkatuko irabazizko jarduera gizarte-ondasunen ekoizpenarekin lerrokatzea.

Beste aldetik, estatua antolatu beharko litzateke non ez baitira zerbitzuak ematera bideratuko, emaitzak lortzera baizik. Inbertitzaile pribatuek kontratatutako inpaktu sozialeko tituluak, helburuengatik bakarrik ordaintzen direnak, hau da, lortutako inpaktu sozialagatik.
Miguel Poiares Madurok zuzentzen zuen bere arreta galdera hauetan: Nor eta nola saiatu 2030eko helburuak lortzen? Nola bermatu betetzen dela, eta nori leporatu, lortzen ez badira?.

“Ez dago politikarik komunitate politikorik ez badago. 2030eko helburuak lortzeko antolaketa politikoaren maila desberdinetan artikulatzea da arazo nagusia eta zailtasun handia”.

Gizarte-kontratu berriaren zati handi bat estatuen edo eskualdeko erakunde politikoen arteko eskumen-banaketa bati erantzuten ez dioten eragileen arteko harreman ekonomiko eta sozialen mende dago, baina antolakuntza-eskema horrekin funtzionatzen jarraitzen dugu politikoki. 2030eko helburuak betetzea eta gizarte-kontratu berri bat lortzea oso zaila/beharrezkoa da politika berrantolatzeko, gero eta interdependentzia handiagoa duen mundu honetan estatuetatik kanpo.

Giorgio Buccellati arkeologoaren obra bat erabiliz, Siriako lurraldea aztertzen ari zen politikaren jatorriari buruzkoa, Miguel Madurok “historiako lehen eremu politikoaz” hitz egiten zuen. Lehen hiri mesopotamiko hori osatzen zuten pertsonek ez zuten nortasuna finkatu, baizik eta lurraldea partekatzeagatik eta baliabideak erabiltzeagatik sortzen ziren gatazkak konpondu. (Lurralde eremua). Aldi berean, “beste batzuetara transmititu daitezkeen arauak eta kontzeptuak kodetzen dituen hizkuntza” garatzen da.

“Bi kontzeptu horiek oso erabilgarriak dira gaur egungo politikan: aniztasunean interdependentzia-beharrak dituzten lurraldeetako arazoak konpontzeko politika, hizkuntza komuna ahalbidetuz. Gatazkak konpontzeko eta baliabide komunak antolatzeko hizkuntza".

Gure interdependentzia-moduak estatuen existentziarekiko paraleloak dira. “Ez dugu forma politikorik, ez hizkuntza komunik forma politiko horiek sortzen laguntzeko. Hori da zailtasun handiena!”.

“Gizarte-kontratu berriak elkarrekiko mendekotasun berria duen mundu batean oinarritu behar du”. Estatuak edo bestelako forma politiko txikiagoak izan dira gizarte-kontratu zaharraren hartzaileak, izan ere, esparru politikoa zen errazen koordinatzeko populazioaren inklusibitate-beharra eta haren mugaketa. Hau da, zuzenbideko subjektuak zein ziren definitzea. “Elkartasunaren ideiak ere ixteko ideia dakar. Gure interdependentzia gehiago hazten den heinean, birbanaketa-behar handiagoei erantzun behar diegu. Nork izango du ahotsa edo parte hartzeko gaitasuna arazoek egungo erakunde politikoak gainditzen dituzten espazioei eragiten badiete?".

Miguel Poiares Madurok hau zioen: “birbanatzeko mekanismo eraginkorrak izateko, gutxieneko zehaztasun-maila bat izan behar dugu onuradunak nortzuk izango diren erabakitzeko. EBn ere elkarrekintza-maila argi eta garbi islatzen da datuetan. Interdependentzia horrek birbanaketa-ekintzak sortzen ditu. Enpresek europar gakoan funtzionatzen dute, non gaitasun fiskalak beren kokapena zehazten baitu (Irlandako kasua). Kanpo-eragin demokratiko deritze, eta defizit demokratiko bihurtzen dira, beste erkidego batzuetan duten eraginagatik.

Funtsezkotzat jotzen zuen beste alderdi bat nazioz gaindiko eragile pribatu berriak sartzea zen, hala nola beren argitalpen-politikarekin mundu paralelo bat menderatzen duten gizarte-sareen jabeak. Nork menderatzen du adierazpen-askatasuna eremu publiko horretan? Haiek erabakitzen dute. Mundu tradizionalean erabilitako boterearen antzeko boterea duten entitateak. UEFA eta FIFA beste botere-adibide batzuk izango lirateke (Europako BPG-aren %3,7 haien esku dago).

Miguel Poiares Madurok ez du uste, inola ere, interdependentzia-politika murriztuko duenik, baizik eta estatuen arteko politikak bateratzen saiatzea, gizarte-kontratua berrezartzeko. EB, bere tamainagatik, aukera bat da eta Europako Autonomia Estrategikoa izenekoa aprobetxatu beharko luke.
Kontua da nola berrantolatu gure demokraziak Agenda 2030-ari irtenbide bat emateko, hau da, gaur egungo Kontratu Soziala, globalizazioak eta eraldaketa digitalak gizartea antolatzeko gure moduak aldatu baitituzte?

Protoautoritarismoa

Herritarren demokraziarekin pozik ez egotea gero eta handiagoa da. Mugimendu populisten hazkundea ere. Ustezko “ordezkatzen duten herriaren borondatea” aurrez aurre jartzen duen populismoa. Borondate monolitiko eta ez plurala, autoritarismoa errazten diena boterera iristen direnean beren interesak defendatzeko soilik botereen banaketa defendatzen duen elite baten aurka.”
Gero eta pertsona gehiago sistema politikoan ordezkatuta daude, eta horrek sinesgarritasuna kentzen dio demokraziari. Bestalde, demokrazia batzuen jaiotzek ez dute hazkunde ekonomikorik eta gizarte-ongizaterik ekarri, itotze ekonomikoko egoeretan sortzen zirelako. Demokraziaren eta hazkunde ekonomikoaren arteko erlazioa gainjarri egin da.

Belaunaldien arteko defizit demokratikoak

Politikaren eta denboraren espazio-arazoak, politikak epe laburrean funtzionatzen duelako. Adibidez, gobernuek pandemian egindako jarduerak. Bill Gates-ek duela urte batzuk iragarri zuen, eta Txinara iritsi zenean gainerako gobernuek ez zuten garaiz jokatu. Inork zalantzan jartzen ez duen krisi klimatikoarekin, badakigu zerbait egin behar dugula, baina horretarako tresnarik ez dugula esan genuen.

“2030 agendak etorkizuneko arriskuak onartzen ditu, baina ez ditu mekanismo politikoak agendan bertan ezagutzeko”.

Bere arazoaren hirugarren erpina eraldaketa digitala da, gertaera kuantitatibo bat kualitatibo bihurtzen ari dena. Mundu digitaleko ideiak ez dira liburuaren abiaduran joaten, baizik eta fluxu iraunkor batean, eta horrek kopartaide egin gaitzake onerako eta txarrerako. Gizarte-sareen profil faltsu batek sortutako “egia” batean ere parte har dezakegu. Frogatuta dago gizarte-sareetako ideia partekatuenetan gehiago sinesten dugula. Funtsean kualitatiboa den aldaketa horrek eragin zuzena du demokrazian. Eta aldatu zuzendaritza demokratikoaren irizpideak. Kazetaritza-argitaletxeak desagertu egin dira, gizarte-sareetako algoritmoek sortutako argitaletxeetatik has gaitezen. Gizarte-sare horiek “eremu demokratiko horretan” murgiltzen gaituzte, guk bezala pentsatzen duten beste batzuk osatzen dituzten burbuilak sortzeko joera baitute”.

Azken erronka azaltzeko, Miguel Madurok Danteren “La Divina Comedia” obrara jo zuen. Virgiliok ezin zuen paradisuan sartu grinarik ez zuelako eta Beatrizen beharra izan zuen bere arrazoia orekatzeko.

“Beti behar dugu arrazoia eta emozioa. Beatrizen grinarik gabe ez zen paradisua izango, eta Virgilioren arrazoirik gabe ez ziren iritsi haren atera. Politikaren tentazio handia tentsio hori da gaur egun. Emozioak gehiegi menderatzen du politika, demokrazia ordezkatzailearen kontzeptuekin lotutako arrazoi-elementuak murriztuz. Agenda 2030en erronketako bat proiektu arrazionala dela da. Arrazionaltasun-elementuak birsartu behar ditugu gure politikan. Baina eremu politiko global berrietan, pertsonak helburu horiekin emozionalki lotuko dituzten tresnak sortu behar ditugu.