Jasangarritasuna eta Osasuna: gizarte- eta lan-ingurune erakargarria

Uda Ikastaro hau Euskadiko Elikaduraren eta Egurraren Balio Katearen Laneko Segurtasun eta Osasunerako Estrategia Sektorialaren (2019-2025) esparruan kokatzen da, eta OSALAN (Segurtasun eta Osasunaren Euskal Institutua) erakunde autonomoak prestatu eta bultzatu du, sektorearen, lan eta gizartearen eta teknologiaren arloko hainbat eragileren laguntzaz, eta ikastaroarekin bat egin du ere Ekonomiaren Grapen, Jasangarritasun eta Ingurumen Sailak (Nekazaritza, Arrantza eta Elikagaien Politika Arloa eta Portuak eta Itsas Gaiak Arloa), segurtasun eta osasun aldagaiak Euskadiko garapen erronka eta estrategietan sartzearen alde egiten baitu; oraingo honetan, bere arloak sartu ditu motor eta kolaboratzaile nagusi gisa, Estrategiaren helburuak, helmugak eta ikuspegi bateratua lortzeko.

Gure garai honen ezaugarri nagusiak aldaketa eta abiadura dira. Zaila da jakitea etorkizunean zer agertoki izango ditugun, baina tresnak diseinatu ditzakegu eta diseinatu behar ditugu, adi egoten eta politikak eta jarduerak ezartzen lagunduko digutenak, arrisku egoera berriei eraginkortasunez aurre egiteko. Gizarteak, tradizioz, arriskuak gainditu behar izan ditu bizirik irauteko, eta hori lortu da, hain zuzen, gure bizimodua irauli zuten teknologia eta industria prozesuak iritsi zirelako, batez ere komunitateen sostengua lortzeko. Lehen sektorea segurtasun eta arriskuen prebentzioaren kontzeptuei lotuta egon da bere historia osoan, gizateriak bere oinarrizko beharrak asetzeko hornigaiak lortzen ikasi zuenetik.

Teknologia eta industria aldaketa, laneko prozesuen aldaketa dakarrena, garrantzitsua izan da beti lehen sektorean eta harekin lotura zuzena duten sektoreetan, hala nola nekazaritza eta elikadura industriak eta gastronomia, bai eta egurraren eraldatzaileak ere. Teknologia berriek zeharo baldintzatutako orainaldian, aldaketak ematen ari dira gure bizimoduan eta laneko ingurunean, eta horrekin batera, arrisku berriak agertzen, eta lehengoak aldatzen ari dira, eta, beraz, beste era batera kudeatu behar dira. Arriskuaren Gizartea izenekoan bizi gara, eta tresnak eduki behar ditugu, une bakoitzean arriskuak identifikatzeko, kudeatzeko eta horien aurrean eraginkortasunez eta zehaztasunez jarduteko.

Berriro ere heldu behar diogu laneko arriskuen prebentzioaren egoerari lehen sektorean eta haren erronka berrietan, haren karakterizazioa, teknikak, prozesuak eta praktikak, eta eboluzioa abiapuntutzat hartuta, eta prospektibak egiteko gai izan behar dugu aldaketaren bultzatzaileak aintzat hartuta, gaur egun sektorean prebentzio ekintzaren printzipioak identifikatzeko, horien inguruan gogoeta egiteko eta adosteko.

Gure inguruan gertatzen ari diren alderdi kritiko guztiak eta horiek gizartean, bai gizartearen bizikidetza ereduan bai eredu soziolaboralean, nola eragingo duten aztertu behar da; laneko prozesuen aldaketa, industria 4.0n gerta daitekeena teknologia berrien eta haien aplikazioen erabilerarekin, gero eta leku handiagoa baitute gure lehen sektorean; sektore bat, gero eta gehiago hazten ari den, ezagutza handiagoa duen eta eskaeretan askoz ere zorrotzagoa den biztanleriaren oinarrizko beharrak ase beharko dituena. Horren harira, gizarte justizia lortzeko emakumeen eskaera gero eta handiagoa da, eta horrek are ageriagoan uzten du emakumeen eta gizonen lan baldintzetan dauden aldeak aintzat hartzeko beharra, lehen sektorean eta haren balio katean; izan ere, alde horiek ematen dira ere laneko arriskuen esposizioan eta horiei aurre egiteko moduan.

Askotariko interes taldeen parte hartzea ekarri duen produkzio eredu berri eta aldakor honen agerpenaren eta hura eraginkortasunera orientatzeko beharraren aurrean, etengabe sortzen ari diren arriskuak kudeatzeko forma berriak sortu beharko dira, prebentzioa egiteko modalitate berriak beharko ditugulako arriskuetara egokitzeko. Gizartearen eta teknologiaren etengabeko aldaketatik eta eboluziotik etorriko den aldaketak beharrezkoa izango du lehen sektorearen eta hari lotutako jarduera osoaren etorkizuneko arriskuen gobernantza proaktiboko sistema bat.

Alderdi horiek guztiek bat etorri behar dute, aldi berean, Eusko Jaurlaritzaren Gobernantza eta Berrikuntza Publikoko 2020 Plan Estrategikoan (PEGIP 2020) ezarritako premisekin. Plan horretan adierazten denez, Euskal Administrazio publikoak etengabe hobetu eta gizartearen egoera aldakorretara egokitu behar du, epe luzeko ikuspegi batetik. Administrazioa «Gobernantza Onaren» irizpide berri eta zorrotzen arabera modernizatzea ahalbidetuko duen tresna da PEGIP 2020 Berariaz erantzuten dio XI. legegintzaldiko Gobernu Programaren 62. konpromisoari, zeinak Euskadi Europako eskualde berritzaile gisa finkatu nahi baitu, baita gobernantza publikoaren arloan ere. Estrategia hori konpromiso horrekin lerrokatzen da, administrazio berritzaile bat ez ezik, herritarren partaidetzara ere irekita egongo den administrazio bat eraikitzeko, kalitatezko zerbitzu eraginkorrak eta seguruak eskainiko dituena, baita laneko arriskuen prebentzioaren arloan ere eta, jakina, baita gure lehen sektorean eta haren balio katean ere. Horrez gain, administrazioak harreman espazio bat izan behar du, herritar arduratsuen eta euskal gizartearen ongizaterako harrotasunez lan egingo duten zerbitzu publikoko profesionalen artekoa, eta horrek esan nahi du laneko istripuak eta gaixotasunak murriztu behar direla eta, beraz, lan ingurune seguruak eta osasungarriak sortu behar direla.

Hori erronka berri bat da administrazioetarako eta sektorerako, eta zaila eta paradigmatiko gisa interpretatu badaiteke ere, ilusioa pizten duen erronka bat ere bada, non leiho berriak ireki daitezkeen aukera berriekin.

Euskadiko Elikaduraren eta Egurraren Balio Katearen Laneko Segurtasun eta Osasunerako Estrategia Sektorial honek tresna malgua izan behar du, eta jarduteko gaitasuna eduki, oraingo egoerari eta agertoki aldakorrei aurre egiteko; gizarte arlo horretarako tresna erabilgarri eta eraginkor bat lortzeko erronka horretan, alde guztien konpromisoa eta laguntza beharko da, etengabeko hobekuntzaren mesedetan. Oinarrizko zutabe bat izan beharko du administrazio esku hartzean, non gizarteak jasan ditzakeen arrisku onargarriak zein diren ezarri behar baita, ahaztu gabe lan egin behar dela maila optimoak lortzeko eta baldintza hobeak izango dituzten ingurune soziolaboralak izateko, ingurune osasungarriagoetara iristeko eboluzionatuz. Alde guztien artean koordinatutako eta ezagutzan oinarritutako arriskuen kudeaketa egin behar da, hobekuntzaren ekintza bateratua, sektore produktibo eta jasangarri baten ikuspegi bat gogoan izanda, non segurtasuna eta osasuna gure ustiapenen eta enpresen identitate ikur izango baitira.

Helburu nagusietako bat gure lehen sektorea ezaguna izatea da bere ekarpenengatik eta balio katearen barruan lehiakorra izateagatik, bere jarduerak laneko istripu eta gaixotasunik gabe egiteagatik, ingurune seguruak eta osasungarriak berezkoak izateagatik, eta, gainera, ingurune jasangarriak izateagatik, teknologia, ekipo eta sistema berritzaile, egoki eta parte hartzaileen laguntzaz eta bere arriskuen ezagutzaren kudeaketa integrala eginez, inplikatutako eragile eta erakunde guztien lankidetzaz. Lan egiteko modu horrek balioa duen gizarte erreferente bat izan beharko du, segurtasunaren, laneko osasunaren eta jasangarritasunaren arloan, eta hori ezin da sortu estrategia arlo akademiko eta zientifikoetan, hala nola Uda Ikastaroetan, bultzatu gabe, eta balioa eman nahi zaio tresna akademiko horri, estrategia bera dinamizatzeko palanka gisa.